KIEÀU PHONG
Coâ Taø Cuùc laø naïn nhaân ñieån hình cuûa luõ giaëc Doát. Sau khi bò chuùng haïi, coâ maéc chöùng beänh traàm kha: beänh "hay noùi chöõ".
Ñaõ bònh laïi xui xeûo. Coâ choïn töø "chôi chöõ" ñeå "noùi", ñeå khoe kieán thöùc, khoe saùch Laõng Nhaân thì loøi ra vuï coâ khoâng ñoïc Nguyeãn Tuaân. Coâ vöøa saùng taùc luaät môùi cho vaên giôùi "Taïp buùt khoâng phaûi laø pheâ bình vaên hoïc" thì loøi theâm ra vuï coâ khoâng ñoïc "Thi nhaân Vieät Nam " cuûa Hoaøi Thanh, (trong ñoù Hoaøi Thanh baûo saùch oâng goàm nhöõng baøi ... TUØY BUÙT, tuøy höùng. Vaø suoát hôn nöûa theá kyû qua, chaû coù ñöùa ngu doát, xaác laùo naøo daùm cheâ Hoaøi Thanh khoâng bieát vieát pheâ bình vaên hoïc.)
Uoång gheâ. Neáu may maén bieát tôùi cuoán saùch aáy, coâ ñaõ ñöôïc dòp maéng luoân caû... Hoaøi Thanh veà toäi khoâng bieát choïn ñuùng theå vaên cho taùc phaåm cuûa mình. Vaø luoân tieän, coâ maéng toaøn theå vaên giôùi, trong cuõng nhö ngoaøi nöôùc, laø moät luõ ngu si doát naùt, gaàn saùu chuïc naêm nay chaû coù oâng baø naøo nhìn ra söï choïn löïa sai quaáy aáy! Hoï laøm caû nöôùc laàm theo, cöù töôûng nhöõng baøi tuøy buùt, tieåu luaän cuûa Hoaøi Thanh laø pheâ bình vaên hoïc thöù thieät! Nhaûm quaù.
Chöa heát xui, khi choïn thaàn töôïng vaên chöông, coâ choïn ñuùng thi só Vieân Linh, moät naïn nhaân bi thaûm khaùc cuûa giaëc Doát. Kieán thöùc oâng khoâng hôn kieán thöùc coâ. Em doát tôùi ñaâu oâng doát tôùi ñoù. OÂng khoâng ñuû kieán vaên ñeå chæ cho em nhöõng ñoaïn vaên nhaûm nhí, nhöõng laäp luaän aáu tró, khoâi haøi. OÂng ñeå maëc em phôi teânh heânh söï ngu doát ra, laøm troø cöôøi cho thieân haï, oâng coøn ñaùnh pheøng la quaûng caùo um suøm cho söï ngu doát cuûa em ñöôïc phoå bieán roäng raõi, ñöôïc nhieàu khaùch thaäp phöông chieâm ngöôõng.
Nhöng coâ Cuùc khoâng xui taän maïng, coâ ñöôïc moät ngöôøi chæ daäy, höôùng daãn. Ngöôøi ñoù, thaät trôù treâu, laïi chính laø cuï Voõ Phieán.
Môùi ñoïc baøi "Taïp Hoïc" cuï cuõng giaän laém. Nhöng khi Kieàu moã chæ cho cuï chöùng côù Vieân Linh "hôïp soaïn" Taïp Hoïc naèm khaép baøi vieát, nhaát laø nhöõng ñoaïn bôùi moùc chuyeän tình aùi cuûa moät soá nhaø vaên, nhaø thô, cuï baét ñaàu giaän Vieân Linh vaø aùi ngaïi cho thaân phaän coâ Cuùc.
Söï aùi ngaïi aáy khieán cuï thaáy phöông phaùp giaùo duïc cuûa Kieàu Phong laø quaù "naëng tay", Kieàu Phong gieãu côït coâ Cuùc hôi nhieàu.
Kieàu moã khoâng nghó theá. Cöôøi ñuøa treân söï ñau khoå cuûa ngöôøi khaùc laø chuyeän baäy, phaûi traùnh. Nhöng cöôøi gieãu treân söï doát naùt cuûa boïn baát taøi maø kieâu caêng, hoãn xöôïc thì raát caàn, neân laøm tôùi nôi tôùi choán. Vì ñoù laø moät phaàn cuûa chöông trình giaùo duïc traùng nieân.
Bieát can ngaên KP khoâng ñöôïc, nhaân dòp traû lôøi cuoäc phoûng vaán cuûa taïp chí Vaên Hoïc, Voõ Phieán giaùn tieáp daïy coâ Cuùc moät baøi hoïc vaên chöông. Baèng moät gioïng töø toán, roõ raøng vaø khieâm cung, cuï soi saùng cho nhöõng vuøng trí tueä toái taêm nhaát cuûa coâ Taø Cuùc.
Laøm theá, coù leõ moät phaàn vì cuï aùi ngaïi, khoâng muoán thaáy coâ Cuùc laø tuø nhaân cuûa giaëc Doát quaù laâu, phaàn khaùc cuï cuõng muoán KP deïp vuï Tröø Taø, veà nuùi nghæ ngôi cho khoûe.
Baøi phoûng vaán raát daøi, Kieàu moã xin trích laïi ñoaïn Voõ Phieán noùi veà caâu phaùn xanh rôøn cuûa coâ Taø Cuùc: "TAÏP BUÙT KHOÂNG PHAÛI LAØ PHEÂ BÌNH VAÊN HOÏC". Cuï keå chuyeän vaên chöông Ñoâng Taây Kim Coå ñeå coâ Cuùc thaáy roõ ñaõ sai laàm thaûm haïi ngay töø caùi... tieâu ñeà.
Lôøi leõ cuï hieàn khoâ, nhöng nghe lyù thuù laém:
"Hoài 1942, vieát xong cuoán Thi nhaân Vieät Nam oâng Hoaøi Thanh baûo "caùi ñieàu toâi ngaïi nhaát laø seõ mang teân nhaø pheâ bình." Roài oâng nghó ngôïi: "Chaúng haïn coù theå goïi nhöõng baøi toâi vieát laø tuøy buùt, tuøy höùng... Nhöng khoâng leõ toâi laø moät nhaø tuøy buùt, moät nhaø tuøy höùng, hay moät tuøy buùt gia, moät tieåu luaän taùc giaû."
Ngay sau ñaáy, oâng Vuõ Ngoïc Phan (trong boä Nhaø vaên hieän ñaïi) neâu ra tröôøng hôïp cuûa ngöôøi sôï hai chöõ pheâ bình, vaø oâng Vuõ baûo: "Vieäc gì laïi phaûi laån traùnh moät caùch treû con nhö theá." Roài oâng Vuõ xeáp Hoaøi Thanh ngay vaøo chöông "Caùc nhaø pheâ bình vaø bieân khaûo". Töø ñoù, tha hoà oâng Hoaøi Thanh e ngaïi, ai naáy cöù giöõ nguyeân oâng ôû vò trí oâng "ngaïi nhaát".
Trong boä Töø ñieån vaên hoïc cuûa nhaø xuaát baûn Khoa Hoïc Xaõ Hoäi (Haø Noäi) oâng ñöôïc goïi laø "nhaø pheâ bình, nghieân cöùu vaên hoïc Vieät Nam". Sau naøy, trong cuoán Vaên hoïc Vieät Nam döôùi cheá ñoä coäng saûn, Nguyeãn Höng Quoác keå teân Hoaøi Thanh tröôùc tieân trong danh saùch "nhöõng taøi naêng kieät xuaát nhaát veà pheâ bình vaên hoïc cuûa giai ñoaïn 30-45", laïi noùi roõ: "khoâng theå nghi ngôø, Hoaøi Thanh vaø Vuõ Ngoïc Phan laø nhöõng thieân taøi, moät ngöôøi cöïc kyø nhaïy beùn veà thô vaø moät ngöôøi cöïc kyø tinh teá veà vaên".
Ñoù laø tröôøng hôïp moät ngöôøi vieát tuøy buùt hoùa ra moät nhaø pheâ bình.
Nhaân oâng Hoaøi Thanh, nghó ñeán oâng Thaùnh Thaùn. Hoaøi Thanh laø ngöôøi hay e hay ngaïi: oâng "nhoû to" vôùi ñoäc giaû veà bao noãi ngaïi nguøng cuûa mình. Thaùnh Thaùn khoâng phaûi haïng ngöôøi nhö theá. Traùi laïi. Ñaây laø moät keû phoùng khoaùng ngoâng ngheânh. Khoâng coù caùi gì khieán oâng ngaïi nhaát, cuõng khoâng coù gì laøm oâng ngaïi nhì. Ñoïc Taây Söông Kyù, tôùi chöông "Ñaùp thö", thaáy Oanh Oanh ñeán phoøng Quaân Thuïy thoaét caùi xaûy ra nhöõng chuyeän côûi laàn daây löng, chuyeän môû cöûa ñoäng ñaøo, chuyeän khaép ngöôøi buûn ruûn trong loøng meâ tôi, roài chuyeän thaàn hoàn bay chín taàng maây ngoaøi trôøi v.v..., Thaùnh Thaùn vung tay vieát luoân moät baøi luaän veà caùi daâm.
Tieáp theo laø chöông "Khaûo hoa". Thaùnh Thaùn ñoïc qua laáy laøm khoaùi, beøn nhôù tôùi nhöõng laàn khoaùi khaùc. OÂng keå luoân moät hôi 33 caùi khoaùi vöøa oân laïi ñöôïc trong bao nhieâu caùi khaùc ñaõ töøng mang ra baøn taùn vôùi baïn hai möôi naêm tröôùc. Ñaïi loaïi, Thaùnh Thaùn baûo:
— Xem ma trôi, thaät söôùng.
- ÔÛ goùc phoá coù hai baùc ñoà gaøn caõi nhau ñaõ ñoû maët tía tai, maø vaãn coøn trònh troïng "chi, hoà, giaû, daõ", caõi nhì nhaèng maõi veà nhöõng caùi khoâng ñaâu, caõi hoaøi khoâng chòu döùt. Chôït coù chaøng traùng só ñi qua böïc mình, ra oai quaùt moät tieáng. Hai baùc ñoà nín khe. "Ñaõ"õ quaù chöøng.
- Coù maáy muïn gheû lôû ôû choã hieåm. Mang nöôùc noùng vaøo phoøng, ñoùng cöûa maø röûa. Khoaùi ôi laø khoaùi.
Cöù theá oâng keå. Ñoù laø vaên gì vaäy? Tuøy buùt chaêng? Taïp buùt chaêng? Taïp luaän chaêng? Hay laø tuøy höùng ñaáy chaêng? - Ñoá bieát. Chæ bieát treân ba traêm röôûi naêm qua thieân haï vaãn xem Thaùnh Thaùn laø moät nhaø pheâ bình, moät trong nhöõng nhaø pheâ bình loãi laïc nhaát cuûa Trung Hoa.
Thöïc ra, ngaãm laïi caùch vieát pheâ bình cuûa caùc vò nhö Thaùnh Thaùn vôùi Hoaøi Thanh coù khaùc thöôøng nhöng khoâng voâ lyù, coù taøi hoa phoùng khoaùng nhöng khoâng ñeán noãi quaùi dò. Vieát theá, ñaâu coù sao? Giöõa caùc loaïi taïp vaên vôùi theå loaïi pheâ bình vaên hoïc coù choã töông quan.
Loã Taán töøng cho xuaát baûn moät taäp hôïp 16 cuoán saùch, töùc boä Taïp vaên, gaàn saùu traêm röôûi baøi. Baøi gì? - Ñuû thöù: Töø tuøy buùt, ñoaûn vaên, tieåu phaåm, taïp caûm, cho ñeán thö töø, dieãn thuyeát, hoài kyù, nhaät kyù v.v... OÂi thoâi, thaät linh tinh, bao nhieâu laø theå loaïi, bao nhieâu laø ñeà taøi. Trong boä Taïp vaên aáy, neáu taùch rieâng ra nhöõng baøi noùi veà caùc suy töôûng nhaän ñònh veà vaên hoïc, ñem in rieâng seõ thaønh moät taùc phaåm pheâ bình vaên hoïc. Ñaâu coù sao? Nhö vaäy caùi naøy naèm trong caùi kia, Taïp vaên (trong ñoù coù tuøy buùt, taïp luaän...) khoâng giôùi haïn ñeà taøi; trong khi pheâ bình vaên hoïc thì töï giôùi haïn trong moät ñeà taøi. Pheâ bình, nhaän ñònh veà vaên hoïc, taïi sao khoâng theå xuaát hieän döôùi daïng taïp vaên? Treân thöïc teá, ôû Ñoâng Taây khaép nôi noù ñaõ xuaát hieän nhö theá töï nhöõng bao giôø!
Vieát pheâ bình chaân phöông nhö Vuõ Ngoïc Phan laø moät caùch vieát, vieát pheâ bình bay böôùm nhö Hoaøi Thanh laø moät caùch vieát khaùc. Caû hai vò ñeàu kieät xuaát. Caùi coát yeáu naèm ôû choã caûm nhaän vaên thô coù tinh khoâng, xeùt ñoaùn coù saâu saéc coù tinh teá khoâng, dieãn ñaït coù ñuû söùc thuyeát phuïc khoâng v.v... Khoâng ñaït ñöôïc caùc ñöùc tính coát yeáu thì duø vieát coù thaät söï "ñuùng loái" pheâ bình, nhöõng oâng Thieáu Sôn, Nguyeãn Baùch Khoa, Tröông Chính... cuõng khoâng ñöôïc xem laø kieät xuaát.
Giöõa theå loaïi naøy vôùi theå loaïi kia, töø tröôùc ñaõ töøng coù söï phoái hôïp, söï traø troän qua laïi nhö theá. Chieàu höôùng phaùt trieån cho thaáy caøng veà sau laèn ranh giôùi giöõa caùc theå loaïi caøng nhoøa ñi. Vieát veà vaên hoïc Phaùp theá kyû thöù XX Germaine Breùe cho raèng ngaøy nay vaán ñeà theå loaïi vaãn coøn tranh caõi nhieàu nhaát vaø vaãn coøn mô hoà nhaát (Rien n'est aujourd'hui plus discuteù que le probleøme des genres litteùraires, et rien n'est plus confus non plus). Jean Cocteau phaân chia taùc phaåm cuûa mình ra laøm ba loaïi: thô kòch tuoàng, thô tieåu thuyeát, thô pheâ bình (poeùsie de theùaâtre, poeùsie de roman, poeùsie critique). ÔÛ ta Hoaøng Haûi Thuûy coù tieåu thuyeát phoùng söï, Nhaät Tieán coù tieåu thuyeát kòch, Duyeân Anh coù nhöõng thieân truyeän ngaén nhöõng cuoán tieåu thuyeát hình thöùc nöûa truyeän nöûa kyù, vì oâng mang nguyeân ngöôøi thaät vôùi teân thaät vôùi dieän maïo tính tình thaät vaøo...
Ñeán ñaây toâi giaät mình: toâi ñang bieán cuoäc phoûng vaán thaønh cuoäc maïn ñaøm, toâi ñang "pha troän theå loaïi" roài sao? Thaät ra vì thuaän ñaø caâu chuyeän maø troùt ñi xa, toâi khoâng chæ noùi chuyeän mình maø noùi roäng ra thoâi. Caâu hoûi ñaët ra vaán ñeà theå loaïi thì baøn veà theå loaïi, thöïc loøng toâi khoâng muoán döøng laïi ôû boä Vaên hoïc Mieàn Nam cuûa mình. Saùch aáy thuoäc theå loaïi naøo? loái vieát trong aáy laø loái vieát gì? Toâi ñaõ neâu leân ôû ñaàu cuoán Toång quan töø nhieàu naêm tröôùc, giôø toâi khoâng coøn baän taâm veà chuyeän aáy nöõa. Toâi vieát laùch ra sao? ñaùng xeáp vaøo vò trí naøo? chuyeän aáy neáu caàn thì thieân haï laøm, toâi xen laøm chi vaøo ñaáy? AÁy ñaâu phaûi vieäc toâi?
Moái quan taâm chuû yeáu cuûa toâi laø phuïc hoài chaân dung moät neàn vaên hoïc bò huûy dieät, laø gôïi laïi hình aûnh cuoäc soáng tinh thaàn moät thôøi kyø bò xuyeân taïc boâi baån. Theá thoâi. Theå loaïi naøo cuõng laø phöông tieän. Phöông tieän naøo thích hôïp vôùi mình thì haõy duøng laáy." (Vaên Hoïc soá 169- "Phoûng vaán nhaø vaên Voõ Phieán veà boä saùch Vaên Hoïc Mieàn Nam")
MAÉT CHÆ BIEÁT TRÔÏN...
Neàn vaên chöông cheâ bai, phæ baùng cuûa coâ Taø Cuùc ñöôïc taïp chí Vaên Hoïc goïi moät caùch teá nhò laø "DÖ LUAÄN", chaéc vôùi nhaõ yù giuùp coâ caûm thaáy mình ñoâng ñaûo, khoâng quaù ñôn coâi. Veà lôøi cheâ "duøng loái vieát khoâng thích hôïp" cuûa... Dö luaän, Voõ Phieán noùi:
"A! Ñieåm dö luaän naøy caøng roõ laø naëng tính giaùo duïc: Loái vieát khoâng thích hôïp? Saùch lyù luaän, bieân khaûo phaûi coù loái vieát khaùc?
Caùc ñieåm treân neâu ra nhöõng vaán ñeà theå loaïi, tieâu chuaån, tö caùch (khaùch quan, chuû quan) v.v..., töùc nhöõng baét beû veà noäi dung. Giôø laø baét beû loái vieát, töùc chuyeän hình thöùc ñaây.
Hai chöõ "loái vieát" khoâng roõ nghóa. Toâi ñoaùn chöøng laø chæ vaøo lôøi vaên chaêng. Ñaïi yù cho raèng saùch lyù luaän bieân khaûo thì lôøi vaên phaûi nghieâm chænh ñöùng ñaén môùi laø thích hôïp, coøn thöù lôøi leõ toâi ñem ra duøng ñaây laø duøng loän roài chaêng.
Ñoaùn vaäy, haõy cöù taïm traû lôøi vaøo caùi mình suy ñoaùn thoâi; chôø hoûi laïi dö luaän, bieát hoûi vaøo ñaâu!
Toâi quaû thaät chöa ñöôïc bieát vieát saùch gì thì phaûi duøng loái vieát naøo môùi laø chính thöùc thích hôïp, duøng loái naøo thì sai. Pheùp taéc laøm vieäc thì vaãn coù ñaáy. Thôï maùy, muoán môû moãi loaïi con oác phaûi duøng moãi loaïi "laéc-leâ"; khoâng thích hôïp ñoá môû ñöôïc. Ngaøy xöa, laøm vaên ôû choã tröôøng oác phaûi ñuùng loái: kinh nghóa, cheá, chieáu, bieåu, thô, phuù, vaên saùch..., moùn naøo coù choã duøng naáy, khoâng thích hôïp khoâng ñöôïc.
Nhöng aáy laø chuyeän khaét khe trong giôùi haïn thi cöû cuûa moät thôøi ñaõ qua. Coøn ñoái vôùi giôùi caàm buùt noùi chung moïi nôi moïi thôøi, treân moïi theå loaïi, khoâng nghe coù söï raøng buoäc nhö theá bao giôø. Saùch toâi, ñaïi khaùi coù lieân heä vôùi pheâ bình vaø khaûo luaän, qua loa thoâi, nheï nhaøng thoâi. Veà pheâ bình chuùng ta ñaõ bieát qua gioïng vaên cuûa Thaùnh Thaùn. Thaùnh Thaùn laø ngöôøi coù caù tính maïnh meõ; vaên oâng baûn saéc noåi baät leân roõ moàn moät khoâng theå laãn loän vôùi "loái vieát" cuûa ai caû. Thaùnh Thaùn baát luaän khi vieát veà röûa gheû, veà côûi sôïi daûi thaét löng, hay veà pheùp tröôùc taùc vaên chöông, ñeàu thoaûi maùi nhö nhau. Veà khaûo luaän toâi nghó tôùi Vöông Hoàng Seån. Vöông oâng coù yù thöùc veà vaên phong ñaëc bieät cuûa mình. OÂng cöôøi côït, ñuøa giôõn treân trang saùch; oâng vieát nhö oâng noùi, nhö troø chuyeän trong choã thaân tình. Saùch oâng vieát xuaát baûn ñaõ nhieàu, phoå bieán roäng raõi, toâi baát taát doâng daøi. Vöông oâng phaân bua: oâng "khoâng thích gioïng nghieâm". Caùi gioïng vaên "khoâng nghieâm" cuûa oâng, oâng goïi noù gioïng "boâng thuøa", töùc cuõng nhö laø gioïng caø-rôõn. OÂng baûo trong Cuoán soå tay cuûa ngöôøi chôi coå ngoaïn: "Cöù ñeå boâng thuøa, nhö vaäy maø ñöôïc nheï nhaøng, maø deã côûi môû vôùi nhau." Con ngöôøi coù gioïng vaên "boâng thuøa" laø ngöôøi nhö theá naøo? - Laø moät ngöôøi ñaõ laøm vieäc vôùi nhaân vieân vaø hoïc giaû tröôøng Vieãn Ñoâng Baùc Coå, ñaõ töøng laøm Giaùm ñoác vieän Baûo taøng, töøng giaûng daïy ôû ñaïi hoïc, vaø ñaõ caàm buùt ñeán tuoåi chín möôi, raâu toùc baïc phô. Vaäy thì toâi ñoøi ra veû nghieâm chænh ñaïo maïo hôn oâng laøm chi, hôû trôøi!
Vieát bình vieát luaän, haõy lo vieát ñuùng, lo chi ñeán caùi vieát cho nghieâm. Lôøi leõ trònh troïng, nghieâm chænh raát möïc, maø noùi ñaâu sai ñoù thì coù gì hay?
Vaû laïi chaúng nhöõng taùc giaû vieát luaän vôùi bình ñöôïc boâng thuøa, maø moät nhaân vaät cao hôn Vöông Hoàng Seån, hôn Thaùnh Thaùn, cao tít muø, laø Trang Töû, cuõng khoâng heà töï gheùp mình vaøo pheùp taéc nghieâm tuùc ñaâu. Ñieàu Trang Töû vieát ra cao hôn caùi luaän caùi bình nghìn laàn vaïn laàn. OÂng ñaâu theøm bình veà caùi vaên cuûa anh noï chò kia, cuûa ngöôøi naøy ngöôøi noï; oâng ñaâu theøm khaûo luaän veà neàn vaên chöông hoïc thuaät naøy noï. OÂng noùi laø noùi veà leõ sinh töû ôû ñôøi, veà leõ vaän haønh cuûa vuõ truï caøn khoân v.v... Vaäy maø gioïng oâng phoùng tuùng bieát bao. OÂng keå nhöõng caùi hoang ñöôøng, töôûng huyeãn maø thöïc, töôûng thöïc maø huyeãn; oâng duøng nguï ngoân, truøng ngoân, laïi duøng chi ngoân, chuyeän thì huyeãn hoaëc maø yù cao thaâm tinh töôøng... Trieát hoïc laø chuyeän trang nghieâm quan troïng; gioïng vieát trieát hoïc Trang Töû thieáu haún tính thích hôïp chaêng?
Vaøo thôøi kyø xaûy ra vuï Nhaân Vaên Giai Phaåm, treân baùo Nhaân Vaên oâng Nhö Mai coù ñöa ra nhaân vaät Nghieâm Vaên Tuùc, treân baùo Giai Phaåm Muøa Thu oâng Traàn Leâ Vaên coù ñöa ra nhaân vaät Leâ Huøng Tieán, raát hi voïng coù loái phaùt ngoân thích hôïp. Nhaân vaät Leâ Huøng Tieán ñöôïc moâ taû "NGÖÔØI ANH KHOÂ ÑEÙT LAÏI, THAÚNG ÑÔØ NHÖ MOÄT CAÙI AÙO QUAN, MAÉT CHÆ BIEÁT TRÔÏN CHÖÙ KHOÂNG BIEÁT NHÌN (...) HAI HAØM RAÊNG XÍT LAÏI, DUØ COÙ CAÏY CUÕNG CHAÚNG RA MOÄT NUÏ CÖÔØI". Theá thì boâng thuøa theá naøo ñöôïc, baûo ñaûm traêm phaàn traêm: khaûo bình tha hoà nghieâm tuùc, gioïng vaên tha hoà thích hôïp..."
Baøi phoûng vaán Voõ Phieán cuûa taïp chí Vaên Hoïc ñaõ laøm Kieàu Phong thua "Caù", phaûi ñöa oâng Boà Hoøn ra phôû Nguyeãn Hueä, ñaõi oång moät toâ ñaëc bieät. KIEÀU PHONG
Soá laø ñoïc xong baøi aáy, Kieàu moã möøng quaù voäi ñaùnh chieâng thu quaân, söûa soaïn quay veà nuùi, tieáp tuïc döôõng giaø. Nhoå xong doanh traïi, lieàn goïi quaàn huøng chaøo taïm bieät. OÂng Boà Hoøn kinh ngaïc:
"Gioùp Tröø Taø thôm theá sao nhaø oâng laïi boû ngang?"
"Ñaâu coøn gì ñeå tröø nöõa!"
"Coøn chöù. Maáy con ma lôùn truùng buøa ñaõ luûi heát. Nhöng vaãn coøn caùi gioáng ma nhoû nhö ma... ñam Taø Cuùc chaúng haïn, oâng ñaõ tröø xong ñaâu."
"Xong roài. Vieäc saên soùc baøi "Taïp Hoïc" cuûa coâ Cuùc khoâng coøn caàn thieát nöõa. Ñoïc baøi Vaên Hoïc phoûng vaán Voõ Phieán chaéc chaén coâ aáy hoïc ñöôïc nhieàu ñieàu, ñaõ tænh ra, saùng ra, ñaõ sieâu thoaùt."
Boà Hoøn cöôøi phaù leân: "Toâi chöa thaáy ai khôø khaïo vaø laïc quan teáu nhö oâng. Caù vôùi oâng moät toâ phôû laø ít ngaøy nöõa oâng seõ vaát vaû... hôn tröôùc nhieàu".
Quaû nhieân, nhö Boà Hoøn tieân ñoaùn, Kieàu moã chöa heát vaát vaû. Chæ vaøi tuaàn sau, coâ Taø Cuùc tung ra baøi: "Thöû phaân taùch baøi Phoûng vaán töï baïch cuûa nhaø vaên Voõ Phieán" lôøi leõ hoãn xöôïc, tuïc tóu, lyù luaän laûm nhaûm, ngaây ngoâ. Nghóa laø coâ Cuùc chöa saùng ra, chöa sieâu thoaùt maø laïi ngu ñaàn, doát naùt, nhaêng nhoá hôn xöa.
Hoûi oâng hoïc boùi toaùn hoài naøo maø tieân ñoaùn hay vaäy, Boà Hoøn giaûng:
"Boùi toaùn gì ñaâu. Chæ suy luaän vaø coi töôùng thoâi. Moät keû coù ñoïc vaên, ñoïc saùch maø daùm haï buùt cheâ Voõ Phieán doát tieáng Vieät, thieáu kieán thöùc vaên chöông, vieát ra nhöõng "baøi phieám raát noâng caïn"... thì ñaàu oùc noù toái taêm, ngu ñoän ngoaøi söï töôûng töôïng cuûa loaøi ngöôøi. Cuï Voõ Phieán tröôùc coù daäy hoïc, nhöng daäy baäc Ñaïi Hoïc. Baøi cuï giaûng, lôøi cuï noùi daønh cho nhöõng sinh vieân trí tueä ñaõ tröôûng thaønh, kieán thöùc ñaõ phong phuù, toaøn nhöõng moùn coâ Cuùc chöa coù. Lôøi cuï laøm sao loït ñöôïc vaøo ñaàu oùc coâ Cuùc maø oâng hoøng thaáy coâ aáy tænh ra, saùng ra!
Ñaáy laø phaàn "noäi dung". Muoán xeùt ngöôøi ñeå tieân ñoaùn töông lai haäu vaän, oâng coøn phaûi quan saùt phaàn hình thöùc. Haõy chuù yù ñaëc bieät vaøo caëp maét cuûa ñöông söï, vaø nhôù kyõ nguyeân taéc naøy: nhöõng caëp maét "CHÆ BIEÁT TRÔÏN..." thöôøng coù nhöõng khieám khuyeát gioáng nhau, baùo tröôùc moät töông lai toái huø, khoâng khaù.
Vì nhöõng maét aáy chæ " bieát trôïn chöù khoâng bieát nhìn".
Hoaëc chæ bieát trôïn chöù khoâng bieát ñoïc".
(Coøn tieáp)